Öz

XIX. yüzyılın sonlarına doğru ilk kez tanımlanan ve dikkatleri üzerine çekmeyi başaran jeopolitik terimi hakkında çeşitli teoriler geliştirilmiştir. Bu teorilerin başında Alfred Thayer Mahan’ın Deniz Hakimiyeti Teorisi ile Sir H. J. Mackinder’in ortaya koyduğu Kara Hakimiyeti Teorisi gelmektedir. Tarihin derinliklerinden itibaren sürekli rekabetin merkezi haline gelmiş olan Akdeniz ve çevresi, Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği rekabetine sahne olmuştur. Bu rekabette ABD ekonomik gücünün yanında deniz gücünden de faydalanarak çeşitli askeri ve mali ittifaklarla Akdeniz’in jeopolitik potansiyelini değerlendirmeye çalışırken; SSCB ise Batılı güçlerin sömürgeci geçmişlerine karşın bölgede nüfuz elde etme peşinde olmuştur. Bu çalışma içerisinde ABD ve SSCB’nin Akdeniz ve çevresindeki rekabeti, kara ve deniz hakimiyeti jeopolitik teorileri kapsamında ele alınarak incelenmiştir. Çalışma kapsamında Soğuk Savaş dönemi içerisinde Akdeniz’de jeopolitik rekabetlerin hangi askeri ve politik hamlelerle şekillendiği metin analizi ve karşılaştırmalı analiz yöntemi ile irdelenmektedir. Çalışma kapsamında ABD’nin Soğuk Savaş dönemi boyunca ekonomik ve askeri gücü vasıtası ile SSCB’yi geri planda bıraktığı ve Soğuk Savaş’ın galibi unvanını elde ederek Akdeniz’de başat güç konumuna geldiği sonucuna varılmış olup; yapılan çalışmanın jeopolitik çalışmalarındaki literatüre betimleyici bir katkı sunması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Akdeniz, Soğuk Savaş, Jeopolitik, ABD, SSCB.

Kaynakça
Abulafia, D. (2012). Büyük Deniz-Akdeniz’de İnsanlık Tarihi. (Çev. G. Ç. Güven). İstanbul: Alfa Yayınları.
Akdengin, H. ve Yaşar, A. (2018). Suriye’nin Jeopolitik Konumu Bağlamında Suriye-Rusya İlişkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(32), 25-57.
Algür, B. (2020). Kıbrıs ve Doğu Akdeniz’deki Son Uluslararası Gelişmeler Işığında Değişen Türkiye, ABD ve NATO Politikaları. Anadolu Strateji Dergisi, 2(2), 55-70.
Arı, T. (2013). Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika. Bursa: MKM Yayıncılık.
Atlıoğlu, Y. (2009). Suriye Dış Politikasında Güç ve Güvenlik İlişkisi. Bilge Strateji Dergisi, 1(1), 95-118.
Atlıoğlu, Y. (2014). Savaşta ve Barışta Lübnan Marunileri Aziz Marun’dan İç Savaş’a Maruni Kimliği ve Çatışma. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Baysoy, E. (2015). Antik Dönem Doğu Akdeniz Jeopolitiği. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8), 13-21.
Brodie, B. (2011). Yaratılan Deniz Gücünün Stratejisi. (Çev. Y. Dalkanat). İstanbul: Doruk Yayımcılık.
Brzezinski, Z. (2016). Büyük Satranç Tahtası. (Çev. Y. Türedi). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Clevelant, W. L. (2015). Modern Ortadoğu Tarihi. (Çev. M. Harmancı). İstanbul: Agora Kitaplığı.
Çakmak, H. (2016). ABD’nin Askeri Müdahaleleri 1801’den Günümüze. Ankara: Kaynak Yayınları.
Defay, A. (2005). Jeopolitik. (Çev. İ. Yerguz). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Dizdaroğlu, C. (2023). Jeopolitik Güç Mücadelesi: Çin’in Doğu Akdeniz’deki Varlığı. Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 6(11), 1-22.
Dorel, G. (2007). Amerikan İmparatorluğu Atlası ABD: Hiper gücün Jeostratejisi. (Çev. A. Altuğ). İstanbul: NTV Yayınları.
Dönmez, M. (2021). 21. Yüzyılda İpek Yolu’nun Jeopolitik Yükselişi. Ankara: Astana Yayınları.
Ercan, A. ve Tezcan, R. L. (2021). Rusya’nın Suriye Politikasının Geçmişten Günümüze Etkileri. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, KOSBED, 42, 67-89.
Gönlübol, M. (2000). Uluslararası Politika İlkeler-Kavramlar-Kurumlar. Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları.
Hourani, A. (2020). Arap Halkları Tarihi. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kandemir, O.G. (2023). Tehdit Algısının Askeri Stratejiye Etkisi: Soğuk Savaş Yıllarında Türkiye Örneği. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 19(46), 561-583.
Kesgin, S. (2015). Küresel ve Bölgesel Perspektiften Doğu Akdeniz Güvenliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi.
Kıllıoğlu, M. E. (2023). Sovyetler Birliği’nin Akdeniz Politikası ve 1973 Ramazan/Yom Kippur Savaşı. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 480-499.
Kissenger, H. (2015). Diplomasi. (Çev. İ. H. Kurt). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Kissenger, H. (2016). Dünya Düzeni. (Çev. S. S. Gül). İstanbul: Boyner Yayınları.
Kodaman, T. (2007) Soğuk Savaş Sonrası Rusya’nın Karadeniz Politikası. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 3(3), 141-150.
Kurşun, Z. (Ed.). (2019). Ortadoğu’yu Kuran İdeolojiler. İstanbul: Vadi Yayıncılık.
Mackinder, H. J. (2013). Tarihin Coğrafi Kalbi. (Çev. K. Yılmaz). İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Mahan, A. T. (2011) Deniz Gücünün Tarih Üzerine Etkisi 1660-1783. (Çev. A. T. Büyükonat). İstanbul: Grifin Yayınları.
Marshall, T. (2021). Coğrafya Mahkumları. (Çev. M. Doğruer). İstanbul: Epsilon Yayınevi.
McCartney J. ve McCartney M. S. (2017). Amerikan Savaş Makinesi Çıkar Grupları ve Bitmeyen Çatışma. (Çev. A. ATAV). Ankara: Buzdağı Yayınevi.
Morgenthau, H. J. (1970). Uluslararası Politika- Cilt 1. (Çev. Oran B. Ve Oskay Ü.). Ankara: Sevinç Matbaası.
Oran, B. (Ed.). (2002). Türk Dış Politikası (I. Cilt). İstanbul: İletişim Yayınları.
Özcan, Gencer, “Çevreleme Politikası”, Güvenlik Yazıları Serisi, No.41, Kasım 2019.
Özekin, M. K. (2020). Doğu Akdeniz’de Değişen Enerji Jeopolitiği ve Türkiye. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 16(33), 1-51.
Özey, Ramazan. (2017). Mackinder’in Heartland Teorisinin Düşündürdükleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 35: 95-100.
Özkan, B. (2011). Soğuk Savaş Sonrası Amerikan Dış Politikası. SAREM Stratejik Arastırmalar Dergisi, 9(16), 51-91.
Öztürk, M. (2013). Çarlık’tan Federasyon’a Rusya’nın Sıcak Deniz Algısındaki Öncelikli Konuların Genel Bir Değerlendirmesi. Middle Eastern Analysis/Ortadogu Analiz, 5(60).
Öztürk, M. (2016). Moskova Penceresinden Sovyetler Birliği’nin Afrika Politikası (1945-1991). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15, 279-300.
Öztürk T. ve İrfanoğlu E. (2021). Amerikan Dış Politikasında Jeopolitiğin Önemi. Akdeniz İİBF Dergisi, 21(1), 17-27.
Öztürkci, A. İ. (2023). Deniz Hakimiyeti Teorisi Çerçevesinde Gaz Hidratın Enerji Jeopolitiğine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
Sander, O. (2013). Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e. Ankara: İmge Kitabevi.
Sander, O. (2014). Siyasi Tarih 1918-1994. Ankara: İmge Kitabevi.
Spykman, N. J. (2020). Coğrafya ve Dış Politika Kenar Kuşak Teorisi. (Çev. A. K. Zengin). İstanbul: Doğu Kütüphanesi
Stavridis, J. (2021). Deniz Gücü: Okyanusların Tarihi ve Jeopolitik Önemi. (Çev. N. Tuna ve V. Ataman). İstanbul: Epsilon Yayınevi.
Şahin, M. ve Şen, O. (2014). Uluslararası İlişkiler Teorileri Temel Kavramlar. Ankara: Kripto Kitaplar.
Tamçelik, S. (2011). Jeopolitik Teoriler Açısından Kıbrıs’ın Önemi. Center for Turkish Studies Occasional Paper, 3(1).
Tezkan, Y. (2007). Jeopolitik Yazılar. İstanbul: Ülke Kitapları.
Türkmen, F. (2012). Kırılgan İttifak’tan ‘‘Model Ortaklığa’’: Türkiye-ABD İlişkileri. İstanbul: Timaş Yayınları.
Vardağlı, E.T. (2020). Soğuk Savaş Düzeninin Sosyal Politikaları: Bir Yumuşak Güç Unsuru Olarak Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü ve Türkiye’nin Bölgesel Rolü. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 249-273.
Yaycı, C. (2020). Doğu Akdeniz’in Paylaşım Mücadelesi ve Türkiye. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
Yıldırım, Burcu, Ilgaz ve Şahin, Dilek. (2018). Akdeniz Ülkelerinde Turizm Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bootstrap Panel Nedensellik Testi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (16): 73-83.
Wallerstein, I. (2019). Jeopolitik ve Jeokültür Değişmekte Olan Dünya-Sistem Üzerine Denemeler. (Çev. M. Özel). İstanbul: Küre Yayınları.